آرامگاه حافظ شاعر بزرگ ایرانی که به حافظیه نیز شهرت دارد پر بازدید ترین مکان شیراز است که همه ساله گردشگران داخلی و خارجی زیادی از آن بازدید می کنند.
خواجه شمس الدین محمد شیرازی متخلص به حافظ و ملقب به لسان الغیب و ترجمان الاسرار (وفات ۷۹۲ هجری قمری) شاعر و غزل سرای بزرگ ایران در شیراز ولادت یافت، اما از تاریخ تولد وی اطلاع دقیقی در دست نیست و بین سال های ۷۲۰ و ۷۲۹ هجری قمری تخمین زده می شود.
آرامگاه حافظ در شمال شهر شیراز، پایین تر از دروازه قرآن در یکی از قبرستان های معروف شیراز به نام «خاک مصلی» قرار دارد. مساحت حافظیه ۲ هکتار بوده و از ۲ صحن شمالی و جنوبی تشکیل یافته که این صحن ها توسط تالاری از یکدیگر جدا شده اند. این مجموعه ۴ درب ورودی – خروجی دارد که درب اصلی در سمت جنوب آن، دو درب در سمت غرب آن و یک درب در سمت شمال شرق آن قرار گرفته است.
تالار حافظیه که از آثار دوره زندیان است، ۵۶ متر طول و ۸ متر عرض داشته و از ۲۰ ستون سنگی، هر کدام به ارتفاع ۵ متر تشکیل شده است. این تالار پیش تر شامل ۴ ستون و ۴ اتاق بوده که بعدها اتاق ها از محدوده آن حذف گردیده است. در سمت شرق و غرب تالار ۲ اتاق (یکی متعلق به سازمان میراث فرهنگی و دیگری مربوط به دفتر آرامگاه) وجود دارد. شیوه معماری این تالار مربوط به دوره‌های هخامنشیان و زندیان است.
این مکان جدا از آرامگاه حافظ مکانی بسیار زیبا و دیدنی با درختان بلند و باغات و گل های رنگارنگ مکانی برای رفع خستگی و گردشگاهی دیدنی است.
در حال حاضر مجموعه حافظیه به چهار محوطه تقسیم شده است که عبارتند از:
۱- محوطه شمالی: در این محوطه آرامگاه حافظ و درخت های نارنج و دو حوض مستطیل بزرگ شرقی و غربی نیز در این قسمت وجود دارد که این حوض ها منبع آب حوض های بزرگ باغ ورودی است. حافظ شناسی (مساحت ۳۳۰ مترمربع)، کتابخانه (مساحت ۴۴۰ مترمربع) و فروشگاه محصولات فرهنگی نیز در این ناحیه قرار گرفته است.
۲- سنگ مزار: سنگ مزار حافظ به ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار گرفته و به وسیله پنج ردیف پلکان مدور احاطه شده است. بر فراز بارگاهش گنبدی مسی به شکل کلاه دراویش (ترک ترک) بر روی هشت ستون به ارتفاع ده متر، بنا شده است و از درون با کاشی های هفت رنگ معرق کاشی کاری شده است.
۳- دیوارهای اطراف حیاط شمالی: بر دیوارهای این بخش از حافظیه غزل هایی از دیوان حافظ بر روی کاشی و سنگ مرمر نوشته شده است که غزل‌هایی با خط امیر الکتاب حاج میرزا عبد الحمید ملک الکلامی کردستانی نگاشته شده است.
۴- کتابخانه حافظیه: در ناحیه شمالی مقبره کتابخانه ای با مساحت ۴۴۰ مترمربع حاوی ده هزار جلد کتاب وجود دارد که به عنوان مرکز حافظ شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تحولات معماری حافظیه
۶۵ سال پس از درگذشت حافظ، در سال ۸۶۵ هجری قمری (برابر ۱۴۵۲ میلادی) شمس الدین محمد یغمایی وزیر میرزا ابوالقاسم بابر گورگانی (پس میرزا بایسنغر نواده شاهرخ بن تیمور) حاکم فارس، برای اولین بار ساختمانی گنبدی شکل را بر فراز مقبره حافظ بنا کرد و در جلوی این ساختمان حوض بزرگی ساخت که از آب رکن آباد پر می شد. این بنا یک بار در اوایل قرن یازدهم هجری و در زمان حکومت شاه عباس صفوی و دیگر بار ۳۵۰ سال پس از وفات حافظ به دستور نادرشاه افشار مرمت شد. در سال ۱۱۸۷ هجری قمری کریم خان زند بر مقبره حافظ، بارگاهی به سبک بناهای خود، شامل تالاری با چهار ستون سنگی یکپارچه و بلند و باغی بزرگ در جلوی آن ساخت و بر مزارش سنگ مرمری نهاد که امروز نیز باقی است.
پس از کریم خان زند در سال ۱۲۳۵ هجری شمسی ابوالفتح میرزا مؤید الدوله حکمران فارس، آرامگاه حافظ را بار دیگر تعمیر و مرمت کرد و در سال ۱۲۵۷ هجری شمسی فرهاد میرزا معتمد الدوله فرمانروای فارس در گرداگرد مقبره حافظ، کوشکی چوبی ساخت. پس از آن در سال ۱۲۷۸ هجری شمسی اردشیر (زردشتی یزدی)، بار دیگر بارگاه حافظ را مرمت کرد و بر فراز آرامگاهش، کوشکی دیگر بنا کرد اما سید علی اکبر فال اسیری به دلیل زردشتی بودن اردشیر، بنای مرمت شده را ویران ساخت.
این بنا تا سال ۱۲۸۰ هجری شمسی همچنان ویران باقی ماند و در این سال شاهزاده ملک منصور ملقب به شعاع السلطنه حاکم فارس، به یاری علی اکبر مزین الدوله (نقاش باشی)، کوشکی آهنین بر فراز آرامگاه حافظ ساخت و کتیبه ای بر آن قرار داد.
در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی دبیر اعظم بهرامی استاندار فارس بر دیوار جنوبی حافظیه سر در بزرگی از سنگ نصب نمود و در جهت آبادی نارنجستان آن تلاش کرد.
در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی سرهنگ علی ریاضی (رئیس فرهنگ فارس) با همیاری علی اصغر حکمت و نظارت علی سامی، با طراحی آندره گدار فرانسوی و با الهام گیری از عناصر معماری عهد کریم خان زند، به بازسازی بنای حافظیه اقدام نمودند.
در سال ۱۳۱۵ به کوشش علی اصغر حکمت، بنای کنونی با بهره‌گیری از عناصر معماری زندیه و یادمان‌های حافظیه، توسط آندره گدار فرانسوی طراحی و با همکاری علی سامی به اجرا در آمد.
در سال ۱۳۸۶ اولین مرمت جدی و بازسازی، تمیز کردن سطح مسی روی گنبد، مرمت بخش‌های خراب ساختمان های اطراف و همچنین متصل کردن مقبره ها و باغ های اطراف به مجموعه انجام شد.
