شهر سوخته نام منطقه ای باستانی و شگفت انگیز در جنوب شرق ایران زمین، سرزمین آغاز تمدن بشری است، سرزمینی اساطیری که بدون شک منبع تاریخی برای مشخص شدن هویت انسانی است.
این محوطه باستانی در ۵۶ کیلومتری جنوب زابل و 160 کیلومتری شمال زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان در حاشیه راه زابل به زاهدان واقع شده و می تواند یکی از مقاصد گردشگری تاریخی در تعطیلات نوروزی محسوب شود، جایی که نشانگر اوج تمدن و پیشینه پر افتخار ایرانیان است.
بر اساس نظریه دیرینه شناسان، این شهر سه هزار و ۲۰۰ سال پیش از میلاد پایه گذاری شده و مردم آن در چهار دوره بین سال های سه هزار و ۲۰۰ تا یک هزار و ۸۰۰ پیش از میلاد در این مکان سکونت داشته اند، محوطه باستانی شهر سوخته در هزاره دوم و سوم پیش از میلاد، توسط مهاجرانی که از چهار گوشه به آن وارد شده اند، بنا شده است و تا کنون سند یا سنگ نوشته ای که نام واقعی و باستانی این شهر را مشخص کند به دست نیامده و به علت آتش سوزی در دو دوره زمانی بین سال های سه هزار و 200 تا دو هزار و 750 پیش از میلاد «شهر سوخته» نامیده می شود.
کشف نخستین چشم مصنوعی جهان در شهر سوخته
برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی با پیشینه چهار هزار و 800 سال کشف شد، این چشم مصنوعی متعلق به زنی 25 تا 30 ساله در یکی از گورهای شهر سوخته مدفون شده و بر روی جمجمه او قرار داشته است.
چشم مصنوعی یافت شده در چشم چپ این زن کار گذاشته شده و با وجود گذشت زمان هنوز سالم مانده است.
جنس این چشم مصنوعی به طور کامل مشخص نشده اما به نظر می رسد در ساخت آن از قیر طبیعی مخلوط به نوعی چربی جانوری استفاده شده است.
بر روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگ های داخل چشم توسط مفتول های طلایی به قطر کمتر از نیم میلی متری طراحی شده و مردمک این چشم نیز در وسط طراحی شده و تعدادی خطوط موازی که تقریبا یک لوزی را تشکیل می دهند پیرامون مردمک دیده می شود.
سرپرست گروه باستان شناسی شهرسوخته در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: مطالعات نخستین نشان می دهد که این چشم مربوط به چشم چپ زن تنومند مدفون در قبر شماره 6 هزار و 705 بوده است.
سید منصور سید سجادی بیان کرد: بر اساس بررسی ها، زیر تاق ابروی این زن آثار آبسه دیده می شود و به علت تماس طولانی مدت بخش زیرین چشم مصنوعی با پلک چشم آثار ارگانیکی پلک چشم نیز در روی این چشم مصنوعی مشهود است.
وی بیان کرد: بررسی های انسان شناسانه نشان داده که به احتمال بسیار زیاد این زن بین 25 تا 30 سال سن داشته و دو رگه (سیاه و سفید) بوده است.
سجادی بیان کرد: ظرف های سفالی، مهرهای تزیینی، کیسه چرمی و یک آینه مفرغی در این قبر پیدا شده است.
کشف نخستین جراحی مغز جهان در شهر سوخته
یکی از شگفت انگیزترین یافته های این شهر باستانی، پیدا شدن نشانه های کهن ترین جراحی مغز در آن است.
جمجمه ای از دختر 12 یا 13 ساله در این شهر باستانی کشف شده که در چهار هزار و 800 سال قبل پزشکان این منطقه برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع در جمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی کردند و این دختر بچه نیز مدت ها بعد از این عمل زنده مانده است.
اسکلت کامل این دختر بچه پیدا شده و چهره او نیز توسط اندام شناسان دیرینه شناس باز سازی شده است.
کشف خط کش پنج هزار ساله در شهر سوخته
خط کش ساخته شده از چوب آبنوس در کاوش های باستان شناسی شهر سوخته کشف شده است.
سرپرست گروه باستان شناسی شهر سوخته گفت: این خط کش به طول 10 سانتی متر با دقت نیم میلی متری از جنس آبنوس است؛ کشف این وسیله نشانگر این است که ساکنان این شهر باستانی پیشرفت های زیادی در زمینه علم ریاضیات داشته اند.
کشف قدیمی ترین تخته نرد جهان در شهر سوخته
کهن ترین تخته نرد جهان از گور باستانی شماره 761 در شهر سوخته به همراه 60 مهره پیدا شده است.
این تخته نرد؛ بسیار قدیمی تر از تخته نردی است که در گورستان سلطنتی «اور» در میان رودان (بین النهرین) پیدا شده بود.
این تخته نرد از جنس آبنوس و به شکل مستطیل ساخته شده است و بر روی آن یک مار که ۲۰ بار به دور خود حلقه زده و دمش را در دهان گرفته، نقش بسته است.
این تخته نرد ۲۰ خانه بازی و ۶۰ مهره دارد و مهره ها که در یک ظرف سفالی در کنار تخت نرد قرار داشتند از سنگ های رایج شهر سوخته یعنی لاجورد، عقیق و فیروزه ساخته شده اند.
کشف نخستین پویانمایی (انیمیشن) جهان در شهر سوخته
باستان شناسان هنگام کاوش در گور پنج هزار ساله جامی را یافتند که نقش یک بُز و یک درخت روی آن دیده می شد، آن ها پس از بررسی این شی دریافتند نقش روی جام بر خلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونه ای که حرکت یک بُز به سوی درخت را نشان می دهد.
هنرمندی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته است در پنج حرکت، بزی را طراحی کند که به سمت درخت حرکت و از برگ آن تغذیه می کند.
باستان شناسان با نزدیک کردن این تصاویر به یکدیگر موفق شدند نمونه ای از تصویری متحرک را در قالب فیلم 20 ثانیه ای به دست آورند.
بز از جمله حیواناتی است که در رسیدن به ارتفاعات ماهر است و می تواند با حرکت جهشی به سمت بالا بجهد که هنرمند نقاش شهر سوخته با دقت و زبردستی موفق شد جهش این بز را به تصویر بکشد.
این جام که از آن برای نوشیدن استفاده می شده 10 سانتی متر ارتفاع دارد و بر یک پایه استوار شده است.
سرپرست گروه باستان شناسی شهرسوخته گفت: تاکنون در دوره های قبل از تاریخ چنین تصویری دیده نشده و این تصویر برای نخستین بار در شهر سوخته یافت شده است.
سید منصور سید سجادی ادامه داد: در بسیاری از ظروف شکل هایی به چشم می خورد که تنها تکرار هستند و حرکتی در آنها دیده نمی شود اما تحقیقات ما نشان داده است که این نقش، قدیمی ترین ایده مردمان باستان برای ارائه «تصویر متحرک» و به تعبیر امروزی «انیمیشن» است.
اشیای دیگر شهر سوخته
از دیگر اشیای مهم از میان هزاران شی یافت شده، می توان از سفال با امضای سفال گر بر روی آن، چکش، سوزن، سنجاق سر زنانه، شهرک های مسکونی و ساختمان های همگانی هم چون آپارتمان و نیز بذر خربزه، حبوبات، ماهی خشک کرده، برنج، زیره، کوره های سفالگری، کوره های ذوب فلزات، دکمه، تبر، بندکفش، قلاب، شانه سر، طناب، سبد، گل مو، قاب های چوبی، کفش و کمربند نام برد که هر کدام از آنها داستانی دارد بسان هفت گنج.
سرپرست گروه باستان شناسی شهرسوخته که از سال 1352 کار خود را در این منطقه باستانی آغاز کرده است می گوید: شهر سوخته از لحاظ گوناگونی آثار و بقایای انسانی در دنیا بی نظیر است.
